Acèh

propinsi nyang na diindonesia
(Geupupinah nibak Aceh)

Acèh yakni saboh da'irah kusuih lagèë saboh nanggroë nyang leubeh rayek kuwasa nibak propinsi laen di Indonesia nyang na di pulo Ruja atawa jinoe geukheun pulo Sumatra. Acèh nakeuh propinsi nyang neudeuk jih blah ujong röt barat wilayah Indônèsia. Blah röt ateuëh na La’ôt Banggali, La'ôt Hindia blah röt barat, Seulat Malaka blah röt timu ngon blah rot tunong na ladom wilayah propinsi Sumatra Utara. Nang nanggroë Acèh nakeuh Banda Acèh.

Acèh
نڠݢرو اچيه دار السلام
—  Propinsi  —
Meuseujid Raya Baiturrahman di Banda Aceh
Meuseujid Raya Baiturrahman di Banda Aceh
Alam Acèh
Alam
Lambang Acèh
Lambang
Môttô: "Pancacita"
Peuta teumpat Acèh
Peuta teumpat Acèh
Neugara  Indonesia
Uroe jeuet 7 Desember 1959
Dasa hukom UU RI No. 24/1956
UU RI No. 44/1999
UU RI No. 18/2001
UU RI No. 11/2006 (Pemerintahan Aceh)
Nang nanggroe Banda Aceh
Koordinat 5°33′0″N 95°19′0″E / 5.55000°N 95.31667°E / 5.55000; 95.31667
Peumeurèntah
 • Wali Nanggroë Paduka Yang Mulia Tengku Malik Mahmud al-Haytar
 • Gubernur Achmad Marzuki
 • Waki Gubernur -
Luwah
 • Jeumeulah 58,375,63 km2 (22,538,96 sq mi)
Populasi (2019)[1]
 • Total 5,281,891
 • Rapat ureueng duek 91,12/km2 (236,0/sq mi)
Ureueng duek
 • Bansa Acèh, Gayo, Aneuk Jamèë, Singké, Alaih, Teumiëng, Kluët, Dèvayan, Sigulai, Pakpak, Haloban, Lekon dan Niëh.[2][3]
 • Agama Islam (98,5%), Kristen (1.1%), lainnya (0.5%)
 • Bahsa Acèh, Gayo, Aneuk Jamèë, Singké, Alaih, Teumiëng, Kluët, Dèvayan, Sigulai, Pakpak, Haloban, Lekon, Niëh dan Indonesia.[4][5]
Da'irah watèe WIB
Kabupaten 18[6]
Kota 5[7]
Kecamatan 276[8]
gampong 6.455[9]
Lagu da'irah Aceh Mulia (Himne Raseumi )
Bungong Jeumpa
Rumoh tradisional Rumoh Acèh
Situs web http://www.acehprov.go.id/

Tarèh peusaneut

Nibak masa Sultan Iskandar Muda Meukuta Peukasa Alam mat kuasa, Acèh nakeuh saboh nanggroë nyang leupah that kaya ngön makmu. Yôh nyan, wilayah Keurajeuën Acèh Darussalam trôk u binèh pasi Minangkabau. Kuasa Acèh trôk cit keudéh u Pirak, Malaysia jinoe. Keurajeuën Acèh Darussalam bak masa nyan ka na hubôngan ngön keurajeuën-keurajeuën la’én lam dônya, lagèë Keurajeuën Tureuki Utsmani, Mughal di Hindustan, Safawi di Iran jinoë, Maghréb, Inggréh, Peutugéh ngön le la’én lom keurajeuën nyang na lam dônya yôh masa nyan.

Geografi peusaneut

Acèh nakeuh saboh propinsi nyang teuduek blah röt ateuh garéh khatulistiwa. Luwah Acèh nakeuh 55.392 km2. Tanöh Acèh mandum jiduek nibak pulo Sumatra, Indônèsia. Seulaén di pulo nyan, wilayah Aceh na cit bak pulo-pulo nyang ubeut, lagèë Pulo Simeulue, Pulo Breueh, Pulo Nasi dan Sabang. Daerah Acèh na sit nyang meugunong-gunong. Mandum nyan teuduek di daerah Gayo yakni wilayah Aceh nyang timang bak teungoh. Daerah di Acèh nyang paléng manyang nakeuh Gunong Leuser nyang manyang jih trok 3.404 mètè di ateuh la'ôt. Bak teungoh tanoh Acèh na Danau La'ôt Tawar nyang uroe nyoe jiwoe u wilayah Aceh Teungoh.

Keuadaan cuaca di Acèh nakeuh su-um, atawa tropis. Rata-rata su-um jih antara 23°—32°C di da'irah rab ngön la-ôt; atawa 12°—22°C meunyoe di da'irah nyang manyang. Tiep thôn, musém ujeun di Acèh nakeuh bak antara 1.000 sampoë 3.000 mm.

Ureuëng duëk peusaneut

 
Prasasti Neusu di Museum Aceh

Jumulah ureuëng nyang na di Acèh sampoë thôn 2010 nakeuh 4.494.410 droë. Karab mandum jumulah ureuëng nyan tinggai di gampông-gampông; dit nyang tinggai di banda. Banda Aceh nakeuh makuta propinsi Acèh, teuduëk bak ujông paléng barat pulo Sumatra. Seulaén Banda Aceh, Lhokseumawe nakeuh kuta keuduwa nyang paléng meuceuhu sabab di sinan na peurusahaan-peurusahaan ureuëng luwa, miseuëjih PT Arun ngön PT Pupuk Iskandar Muda.

Karab mandum ureuëng Acèh nakeuh dari suku Acèh. Gayo ngön Alas, mandum suku nyan tinggai di da'irah nyang leubèh manyang. Mandum ureuëng Acèh nyan ureuëng éseulam, nyan kira-kira na 96%. Basa Acèh nakeuh basa nyang geungui lé karab mandum ureuëng Acèh. Seuleubèh nyan, geungui basa Meulayu-Indôn.

Nanggroë Acèh nakeuh rumoh dari mandum budaya ngön leumbaga peundidikan, mandum nyan nakeuh di Banda Aceh. Meuseujid Raya Baiturrahman, nyang na di Banda Aceh, geupeudöng bak watèë prang ngön Beulanda bak abad keu-19. Musium Aceh, cit na di Banda Aceh, nakeuh saböh teumpat nyang geupeugöt deungôn hana payah geungui labang. Na cit saboh kuburan ureuëng Beulanda, Kerkhof, di Banda Aceh nyang disinan geukubu 2.000 droë teuntra Beulanda nyang maté watèë masa Prang Acèh bak thôn 1873-1914. Taman Sari, saboh taman nyang na rab Meuseujid Raya Baiturrahman, di dalam jih na saboh Gunongan. Gunongan nyan nakeuh saboh bangunan nyang beuntuk jih lagèë gunong nyang geupeugöt bak masa Sultan Iskandar Muda, thôn 1600.

Ékônomi peusaneut

 
Modèl kapai Seulawah RI-001

Karab mandum pabrék di Acèh nakeuh pabrék gaih. Mandum pabrék nyan na di Lhôkseumawè. Lhôkseumawè nakeuh saboh da'irah di Acèh nyang mandum pabrék na teudöng di sinan. Di Lhôkseumawè na teudöng pabrék gah, baja, ngön pabrék keureutah. Adak pih meunan, buet ureung Acèh rata-rata nakeuh geujak u blang geupula padé, atawa geupula boh kayèë atawa ôn kayèë. Ureuëng Acèh na cit geupula bak lawang, kupi, ngön bakông.

Jalan raya nyang meuhubông dari Banda Aceh sampoë u Mèdan na di da'irah blah barôh Acèh. Na cit jalan-jalan ubeut nyang meuhubông u da'irah-da'irah nyang meubukét, lagèë jalan u Takéngon. Seula'én jalan raya nyan, na cit jalan raya nyang meuhubông u da'irah blah tunong Acèh. Miseuë jih u Meulabôh. Jalan nyoë meusambông cit u Mèdan nyang meutumèë ngön Gunong Leuser.

Di Acèh na 4 böh peulabôhan kapai la'ôt. Peulabôhan la'ôt nyang paléng rayeuk na di Lhôkseumawè. Bandara keu kapai na 5 böh cit di Acèh: saböh di Lhôkseumawè; saböh di Tapaktuan; saböh di Meulabôh; saböh di Banda Aceh; dan saböh di Sinabang, Simeulue. Nyang paléng rayeuk na di Banda Aceh, nan jih Bandara Sultan Iskandarmuda.

Peundidikan peusaneut

 
Geudông Birô Rèktor Unsyiah

Universitaih nyang na di Acèh, na padum boh jeunèh, miseujih:

Universitaih negeri

  • Universitaih Syiah Kuala
  • Universitaih Islam Negeri Ar-Raniry
  • Universitaih Malikussaleh
  • Universitaih Samudra
  • Universitaih Teuku Umar
  • Politeknik Negeri Lhokseumawe
  • Politeknik Negeri Aceh
  • STAIN Malikussaleh
  • STAIN Zawiyah Cot Kala
  • STAIN Gajah Putih
  • STAIN Teungku Dirundeng

Universitaih swasta

  • Universitaih Abulyatama
  • Universitaih Almuslim
  • Universitaih Muhammadiyah Aceh
  • Universitaih Iskandar Muda
  • Universitaih Serambi Mekkah
  • Universitaih Jabal Ghafur
  • Universitaih U'budiyah Indonesia
  • Politeknik Indonesia-Venezuela

Kabupatèn di Acèh peusaneut

 
Ceu kabupatèn nyang na di Acèh
Numbôi Kabupatèn/Kuta Nang nanggroe Keucamatan Gampông
1 Kabupatèn Acèh Barat Meulaboh 12 321
2 Kabupatèn Acèh Barat Daya Blangpidie 9 132
3 Kabupatèn Acèh Rayek Janthoë 23 592
4 Kabupatèn Acèh Jaya Calang 6 172
5 Kabupatèn Acèh Tunong Tapaktuan 16 369
6 Kabupatèn Acèh Singké Singkil 10 127
7 Kabupatèn Acèh Teumiëng Karang Baru 12 128
8 Kabupatèn Acèh Teungöh Takèngon 14 268
9 Kabupatèn Acèh Teunggara Kutacane 11 164
10 Kabupatèn Acèh Timu Idi Rayek 21 580
11 Kabupatèn Acèh Barôh Lhôk Sukôn 27 1.160
12 Kabupatèn Bener Meriah Simpang Tiga Redelong 7 232
13 Kabupatèn Bireuën Bireuen 17 514
14 Kabupatèn Gayo Lues Blang Kejeren 11 97
15 Kabupatèn Nagan Raya Suka Makmue 5 213
16 Kabupatèn Pidië Sigli 22 946
17 Kabupatèn Pidië Jaya Meureudu 8 215
18 Kabupatèn Simeuluë Sinabang 8 135
19 Kuta Banda Acèh Banda Acèh 9 80
20 Kuta Langsa Langsa 5 52
21 Kuta Lhôk Seumaw‘è Lhôk Seumaw‘è 4 67
22 Kuta Sabang Sabang 2 18
23 Subulussalam Subulussalam 5 74
Jumlah 264 6.656


Peunajôh Acèh peusaneut

 
Mie Aceh nyang geujampu ngön sie

Di Acèh na jeunèh peunajôh nyang hana di da'irah la'én. Peunajôh-peunajôh nyang na di Acèh miseuëjih timphan, sië kamèng, sië reubôh, ngön peunajôh meuseukat. Di da'irah Sabang na jithèë peunajôh dhôi nyang na rasa nyang meula'én-la'en. Di Meureudu, kabupatèn Pidie Jaya, na peunajôh nyang geukheun adèe, nyang di da'irah Acèh la'én geukheun bingkang. Di Acèh Barôh atawa Aceh Utara na martabak böh driën nyang ka geuthèë mangatjih. Meunye di Bireuën, peunajôh nyang geuthee nakeuh saté matang nyang asaijih dari Matangglumpang Dua. Peunajôh Acèh nyang jai ta tumèë di luwa da'irah Acèh nakeuh mi Acèh nyang geutageuën deungôn kuwah nyang keu'eung.

Keutrangan peusaneut

  1. ^ Sensus Penduduk 2010
  2. ^ http://www.waspada.co.id/index.php?option=com_content&view=article&id=6474:aceh-gelar-kongres-Suku-daerah&catid=13:aceh&Itemid=26
  3. ^ http://www.rakyataceh.com/index.php?open=view&newsid=3337
  4. ^ http://www.waspada.co.id/index.php?option=com_content&view=article&id=6474:aceh-gelar-kongres-bahasa-daerah&catid=13:aceh&Itemid=26
  5. ^ http://www.rakyataceh.com/index.php?open=view&newsid=3337
  6. ^ "Jumlah kabupaten di Aceh menurut "Aceh dalam Angka", 2010, Badan Pusat Statistik Aceh". Diarsipkan dari versi asli tanggal 2011-12-28. Diakses tanggal 2013-04-15. 
  7. ^ "Jumlah kota di Aceh menurut "Aceh dalam Angka", 2010, Badan Pusat Statistik Aceh". Diarsipkan dari versi asli tanggal 2011-12-28. Diakses tanggal 2013-04-15. 
  8. ^ "Jumlah kecamatan di Aceh menurut "Aceh dalam Angka", 2010, Badan Pusat Statistik Aceh". Diarsipkan dari versi asli tanggal 2011-12-28. Diakses tanggal 2013-04-15. 
  9. ^ "Jumlah gampong/kelurahan di Aceh menurut "Aceh dalam Angka", 2010, Badan Pusat Statistik Aceh". Diarsipkan dari versi asli tanggal 2011-12-28. Diakses tanggal 2013-04-15. 

Asai teunuléh peusaneut

  • Forbes, Dean K. "Aceh." Microsoft® Student 2009 [DVD]. Redmond, WA: Microsoft Corporation, 2008. Microsoft ® Encarta ® 2009. © 1993-2008 Microsoft Corporation. All rights reserved.

Peunawôt luwa peusaneut