Surabaya nakeuh saboh banda nyang na di Pulo Jawa, Indonesia. Banda nyoe nakeuh nang nanggroe propinsi Jawa Timu. Surabaya (seugohlomnyan geukheun Soerabaja, Soerabaia atawa Surabaya) nakeuh banda keuduwa nyang that rayeuk di Indonesia ngon jumeulah ureuëng duëk na leubèh nibak 3,1 yuta (5,6 yuta di da'irah metropolitan). Banda nyoë na bak panté barôh Jawa blah rot timu bak abah kruëng Kali Mas ngon meubuju panyang bak binèh seulat Madura.

Banda Surabaya
Banda Pahlawan
—  Jawa Jawa Timu  —
Lambang Banda Surabaya
Lambang
Lokasi Banda Surabaya di Pulau Jawa
Lokasi Banda Surabaya di Pulau Jawa
Surabaya is located in Indonesia
Banda Surabaya
Lokasi Banda Surabaya di Pulau Jawa
Koordinat: 7°16′S 112°43′E / 7.267°S 112.717°E / -7.267; 112.717
Negara  Indonesia
Hari jadi 31 Mei 1293
Peumeurèntah
 • Wali kota Ir. Tri Rismaharini, M.T
Luwah
 • Jeumeulah 333,063 km2 (128,596 sq mi)
Populasi (2012)
 • Total 3,123,914 jiwa
Da'irah watèe WIB (UTC+7)
Kode telepon +62 31
Flora resmi Kolang-Kaling
Fauna resmi Buaya
Situs web www.surabaya.go.id

Lé ureuëng Indônèsia, banda nyoë geugla nan ngon "banda pahlawan" saweuëb lam masa prang reubôt meurdéka dilèe di banda nyoë geubuka seuëh prang keu mita dukông neugara Indônèsia bak mata dônya. Meuplôh ribèe droë ureuëng maté lam prang akhé thôn 1945 nyan, geuthèe nan ngon prang 10 November.

Asai nan peusaneut

Surabaya geuyakin lé ureuëng aseuli disinan ngon nan nyang teuka nibak narit "sura"atawa"suro" (yèe) ngon "baya" atawa "Boyo" ( buya ), duwa makheuluk nyang, lam saboh calitra haba jameun, jimeulho banduwa makheuluk nyan keu mita nan seubagoë makheuluk nyang paleng teuga di da'irah nyan. Haba jameun nyan na jipeugah lam narit Jayabaya. Bak calitra nyan jipeugah calitra meulho eungkôt yeè putéh nyang raya meulawan ngon buya putéh nyang raya cit, na cit calitra nyan jiibarat keu prang antara teuntra Mongol ngon teuntra Raden Wijaya nyang peudong Keurajeuën Majapahit. Jinoë duwa meunatang yeè putéh ngon buya putéh nyan kajeuët keu lambang banda, kajipeugot patông meunatang nyan meukeuë-keuë ngon jimeuklok, lageè patông nyang na bak pintô tamon keubôn meunatang banda.

Tarèh peusaneut

 
Peumandangan Kruëng Kali Mas, Surabaya, thôn 1900.
 
Peuta Surabaya bak thôn 1897

Ceunatèt paléng awai naibak Surabaya na bak ôn 1.225 bak kitab nyang jituléh lé Chau Ju-Kua, disinan jiseubôt Jung-ya-lu, [1] nan jameun Surabaya. Lé Ma Huan ka jipeugot saboh teunuléh nyang leubèh leungkap bak jikeumunjông keunan lam abad keu limong blah ngon kapai Laksamana Cheng Ho. Lam kitab teunuléh keu riwayat jeuneujak nyan bak ôn 1433 kitab Yingyai Shenglan: "lheuëh meujak u tunong na ji'ôh duwa plôh li, kapai ka trôh u Sulumayi, nyang that gura nanjih, bak babah kuwala ngon disinan ilé ië nyang that leupië".[2]

Bak abad keu limong blah ngn nam blah, Surabaya nakeuh lam keurajeuën ngon kuwasa siyasat ngon militè nyang rayeuk di Jawa Timu. Lam saboh geunabuëk nanggroë banda nyan dudoë rhet lam kuwasa Keurajeuën Mataram-Islam bak thôn 1625 nyang geupimpén lé Sôleutan Agung. Prang reubôt banda Surabaya masa nyan nakeuh saboh prang rayeuk nyang jipeugot lé Mataram, bak watèe nyan Mataram payah that bak jipeutalô wilayah la'én nyang saboh seuëh ngon Surabaya, Sukadana ngon Madura. Ngon meuhasé jireubôt Surabaya jeuet ta kehun ban saboh pulo Jawa kana lam jaroë Mataram ngon hana meuasi Keurajeuën banten ngon Kuta Batavia nyang kajimeufuëk awak Blanda.

Maseukapè gompeuni meuhasé jipeuluwah banda nyan 'oh lheuëh jireubôt lé awaknyan nibak jaroë Mataram nyang ka leumoh thôn 1743. Surabaya jeuët keu banda niaga utama dimeuyub peumeurèntah peunjajah Blanda, ngon jeuët keu banda neuduëk aseuka la'ôt Blanda nyang that rayeu. Bak thôn 1917 na saboh meuberontak lé teuntra la'ôt ngon awak kapai di Surabaya, meuberontak nyoë saboh pakat ngon Meupakat Demokrat Sosial Hindia. Keujadian nyoë ngon sigra jibalah lé Blanda, mandum ureuëng nyang rôh lam buët meuneuntang nyan jihukôm nyang brat that lé Blanda.

Jeupang jitamong u banda nyan bak thôn 1942, seubagoë buët nyang na lam reuncana Jeupang jak kuwasa Hindia Blanda. Seuleusoë peunjajah jeupang banda nyan jitamong lam neugara Idônèsia. Banda nyan jipeuancô ngon bom lé teutra Inggréh ngon jipeutamong lam wilayah Blanda bak masa agresi Blanda u Indônèsia.

Prang Surabaya, nakeuh saboh prang nyang that peunténg lam masa revolusi Indônèsia, prang nyan jipeuphôn lé Blanda ngon Inggréh lheuëh maté Brigadir Jeundran Mallaby dari Inggréh bak uroë 30 buleuën siplôh thôn 1945 toë ngon Tutuë Mirah ("Jembatan Merah"), Mallaby maté bak sang nakeuh meuseubab ngon aneuk beudé sisat. Pihak Sikutu ka jibri ultimatum keu kawôm republiken di dalam banda bah dijak seurah droë ngon jaroë ateuëh uleè ukeuë teuntra Inggréh nyang na disinan, awak republik jitulak ultimatum nyan. Bicah keuh lheuëh nyan prang raya disinan bak uroë 10 buleuën Siblah, nyang uroë nyan jinoë ka jeuët keu uroë meuingat Phalawan di Indônèsia. Nacit keujadian meurupah alam mirah putéh nyang jipriëk nibak alam Blanda (mirah-putéh ngon Biru) dipuncak hotel Yamato pih disinan. Keujadian nyan geucatèt keu saboh keujadian nyang that peunténg cit lam seujarah banda Surabaya ngon Indônèsia. Meuceuhu ureuëng pimpén peujuang masa nyan nakeuh sidroë aneuk muda nyang nan Bung Tomo ngon narit nyang geukheun lé gobnyan "arek-arek Suroboyo".

 
Handelstraat, Surabaya bak thôn 1930s: bak gamba nakeuh da'irah Jembatan Merah.

Ne peusaneut

  1. ^ F. Hirth and W.W. Rockhill, Chau Ju-kua, St Petersburg, 1911
  2. ^ Ma Huan Ying-yai Sheng-lan, The Overall Survey of Ocean Shore, translated by J.V.G. Mills, p. 90, 1970, Hakklut Society, reprint by White Lotus, 1997. ISBN 974-8496-78-3.