Rusia (Fèderasi Rusia) nakeuh saboh nanggroe nyang teuleuëng luwah di timu Iërupa trôk u ateueh Asia (ateueh Eurasia). Nanggroë Rusia nakeuh nanggroë republik fèderal semi-prèsidènsil nyang subjèk-subjèk fèderaljih na 83 boh. Rusia meuceuë ngon nanggroë Norwègia, Finlandia, Èstonia, Latvia, Lithuania, Polandia (deungon Oblast Kaliningrad), Bèlarusia, Ukraina, Georgia, Azèrbaijan, Kazakhstan, China, Mongolia ngon Korèa Barôh.

Federasi Rusia
Российская Федерация
Rossiyskaya Federatsiya
Alam Lambang
Lagu bansa: Государственный гимн Российской Федерации
Gimn Rossiyskaya Federatsiya
Lokasi Rusia
Nang nanggroeMoskôw
55°45′N 37°37′E / 55.750°N 37.617°E / 55.750; 37.617
Banda paleng rayek Moskwa
Bahsa raseumi Bahsa Rusia resmi di seluruh wilayah; 27 bahasa resmi lainnya di berbagai wilayah
Kelompok etnik  Rusia 79,8%, Tatar 3,8%, Ukraina 2%, Basykir 1,2%, Chuvash 1,1%, Chechnya 0,9%, Armenia 0,8%, la'en-la'en – 10,4%
Peumeurintahan Republik federal semipresidensial
 -  Presiden Vladimir Putin
 -  Peudana Meuntroe Mikhail Mishustin
Legislatif Meujeulih Federal
 -  Meujeulih Manyang Diwan Federasi
 -  Meujeulih Meuyup Duma Neugara
Peuneudong
Luwaih
 -  Total 17,234,036 km2 
Ureueng duek
 -  Sensus 2002 145.166.731[1] 
 -  Peunadat 8,3/km2 
Pèng Rubel (RUB)

Rusia meuceuë wilayah la’ôt ngon Jeupun (La’ôt Okhotsk) ngön Amirika Carékat (Seulat Bering). Ngon luwah wilayah 17.075.400 km², Rusia nakeuh nanggroë nyang paléng rayek di donya. Wilayahjih leubèh kureuëng bubé duwa go Rèpublik Rakyat Cina, Kanada, atawa Amirika Carékat. Rakyatjih nyang meubileuëng 142 juta droe nakeuh nyang keu sikureuëng rame di donya. Wilayah watèëjih na 11 boh. Rusia nakeuh nanggroe ngon wilayah uteuën paléng rayék, ngon tasék-tasékjih meu’asoë ¼ ië jeureunèh donya.

Dilèë nanggroë nyoë nakeuh nanggroë dalam Uni Soviet nyang paléng luwah. Rusia nakeuh ahli waréh tiji Uni Soviet ngon geuwaréh 50% beunileueng ureuëng duëk, 2/3 luwah wilayah, ngon leubèh kureuëng 50% pangkai èkonomi ngon seunyatajih. Jinoë Rusia teungoh jioseuha mangat jipeujeuet droëjih keu nanggroë meukuwasa lom. Beuthat Rusia nakeuh nanggroë peunténg, sipheuetjih mantong meuji’ôh bida ngon Uni Soviet dilèë.

Taréh peusaneut

 
Gamba Tsar Ivan IV lé Viktor Vasnetsov, 1897

Taréh Rusia meuphon that ngon sukèë kawôm Skandinavia nyang nanjih bansa Varangia nyang geura’i lé sidroë ureuëng meusemi-lègènda nan Rurik nyang geujeumeurang La’ôt Baltik nyang dudoë jitamong lam banda Novgorod bak thon 862 M ngon geumat kuwasa nanggroë nyan. Bak thon 882 jih jikuwasa Kiev, banda Slavia nyang timoh jeuet keu punca niyaga antara Skandinavia ngon Konstantinopel. Bak thon 989, Vladimir I geupeuluwah wilayah trôk u Kaukasus ngon La’ôt Itam ngon geutamong lam ugama Geurija Ortodoks Yunani. Keurajeuen Kiev Rus meu’akhèë ngon srang brang Mongol bak thon 1237 lé Batu Khan, cucoë di Genghis Khan.

Sukèë Mongol (Kawan Meuih) geupeutalô le Dimitri Donskoy bak thôn 1380 ngon paréh meunang bak Kulikovo. Wilayah-wilayah nyang ka cré-bré geupeusaboh lom lé Ivan IV; jih cit geurawoh Kazan (1552), Astrakhan (1556), ngon Siberia. Kuwasa geuwaréh lé aneuk cucoë jih trôk keuh waréh raja Romanov ék kuwasa nyang geupeuphôn lé Michael Romanov seubagoë Tsar (raja) bak 1613. Masa Romanov geumat kuwasa 304 thon trok thôn 1917 deungon Tsar Nikolai II seubagoë tsar keuneulheuëh. Bak Februari 1917 geupeugèt keuh Kuwasa Simeutaran diyub Banta Lyvov ngon Alexander Kerensky trok Oktober 1917, watèë kuwasa nyan geupeugantoë ngon Kuwasa Revolusi Bolshevik lé Vladimir Ilyich Lenin.

Bak masa lheueh nyan, kuwasa geusambat lé diktator Josef Stalin (1922) nyang geupeugèt Uni Soviet (Soviet nakeuh Diwan) ngon geurawoh nanggroë-nanggroë lingka Rusia. Kuwasa Uni Sovyet meu’akhé deungon Prèsidèn Mikhail Gorbachev geutrôn nibak kuwasa bak 25 Desember 1991 ngon geupeu’ék alam lhèë wareuna Rusia di Kremlin.

Geografi peusaneut

 
Gunong Elbrus, gunong paléng manyang di Kaukasus, Rusia, ngon Iërupa.

Wilayah Rusia na di Ierupa, teukeuséh Ierupa Timu ngon Asia nyang meuceuë bak gunong-gunong Ural. Wilayah paléng luwah nakeuh Siberia nyang meu’akeulem tundra. Sabab nanggroëjih na di bumoë paléng barôh, wilayah la’ôt Rusia lawétjih geutôp lé èh (ie batèë), ngon padum boh mantong nyang han meu’èh, La’ôt Barens, La’ôt Puteh, La’ôt Kara, La’ôt Laptev, ngon La’ôt Siberia Timu]] nyang nakeuh saboh badan ngon Arktik atawa Kutôb Barôh, na cit La’ôt Bering, La’ôt Okhotsk, ngon La’ôt Jeupun nyang nakeuh saboh badan ngon Samudra Pasifik.

Di Rusia na padum boh pulo, miseu Novaya Zemlya, Tanoh Franz-Josef, Pulo-pulo Siberia Barôh, Pulo Wrangel di Samudra Arktik, Pulo-pulo Kuril ngon Sakhalin (nyang mantong geupeudakwa ngon Jeupun). Rusia na cit padum boh kruëng, miseu Kruëng Dnephr (Ceuë Ukraina) ngon Kruëng Volga. Nibak nyan na cit La’ôt Kaspia ngon La’ôt Itam nyang meuceuë ngon Tureuki. Rod Seulat Bosphorus ngon Seulat Dardanela, kapai-kapai Rusia nibak La’ôt Itam jeuët meulayeuë u La’ôt Teungoh ngon Terusan Suez.

Topografi peusaneut

 
Taiga lam musém salju, Oblast Arkhangelsk

Nanggroë Rusia leupah luwah nyang tanoh nyang meupadang rata nyang di tunongjih nakeuh stepa (padang meunaleuëng) ngon di barôhjih meu’uteuën raya ngon tundra di panté barôh. 10% tanôh bumoë nyang jeut geupula na di Rusia. Gunong meubanja na di ceuë siblah tunong, miseuë Kaukasus (Gunong Elbrus nyang nakeuh gunong paléng manyang di Èropa ngon Rusia nyang manyangjih 5642 m na disinan) ngon Altai, ngon di siblah timu na Tanoh Verkhoyansk atawa gunong-gunong meu’apui di Kamchatka. Ceuë la’én di Èropa-Asia na Gunong-gunong Ural nyang le deungon hasé mineral, nyang teuleuëng panyang nibak barôh u tunong. Rusia na gareh panté nyang that panyang, leubèh di 37000 km di Arktik ngon Samudra Pasifik, ngon La’ôt-la’ôt Baltik, Azov, Itam, ngon Kaspia (Khazar). Pulo Kunashir nyang tamong lam wilayah Rusia meukleh ngon Hokkaido (Jeupun) ubé 20 km mantong.

Rusia na meuribèë kruëng ngon badan-badan ië, nyang geujôk sedia ië ngon saboh nibak nè ië ateuh tanoh paléng rayek di bumoë. Badan ië jeureunèh paléng rayek ngon paléng peunténg di Rusia nakeuh Tasék Baikal, tasék bumoë nyang paléng lhôk, jeureunèh, ngon tuha. Tasék Baikal nyoë meu’asoë 1/5 ië jeureunèh ateuh tanoh dônya. Tasék-tasék rayek la’én nakeuh Tasék Ladoga ngon Tasék Onega, dua tasék nibak tasék-tasék paléng rayek Èropa. Rusia nakeuh nanggroë nyang keuduwa diyub Brasil lam volume mandum ië nyang geupeubarô teuma. Nibak 100.000 kruëng di Rusia, Kruëng Volga nakeuh nyang paléng geuturi, kon sabab jih paléng panyang di Eropa mantong, jih cit na ruweuëng droë nyang rayek di taréh Rusia.

Peunula ngon Meunatang peusaneut

 
Cagèë cokeulat nakeuh lambang Rusia

Nibak barôh u tunong tanoh padang Iërupa Timu macam rupa uteuën bak kayèë meuhad meugantoë, paléng barôh nakeuh padang tundra arktik, uteuën bak jarôm (taiga), uteuën meucawoë ngon luwah rupa ôn kayèëjih, padang naleuëng (stepa), ngon semi-gurôn (meupadang anoë nyang meulingka di La’ôt Khazar) nyang geupeudeuh geunantoë nibak akeulém bak wilayah barôh u tunong.

Uteuën bak Siberia lawétjih nakeuh taiga. Uteuën keuneubah nyang paléng rayek di donya na bak nanggroë Rusia, nyang geukheun cit suëb Iërupa, nyang na bak neumbôi duwa lam hai bileuëng karbon dioksida nyang geuseurap lé jih.

Na 266 rupa mamalia ngon 780 rupa cicém di Rusia. Ka leuh geupeutamong cit 415 macam rupa meunatang bak Buku Data Mirah Fèderasi Rusia bak 1997 nyang jinoë geujaga.

Beunagi Nanggroe peusaneut

Nanggroë Fèderasi Rusia na 83 subjèk fèderal. Subjèk-subjèk nyoë na hak nyang rata-dua droë wali bak Diwan Fèderasi. Subjèk nyoë meula’én bak tingkat otonomi nyang geubië.

 
Peuta subjèk fèderal di Rusia
  • 46 oblast (propinsi): nakeuh rupa subjèk fèderal nyang paléng le, deungon gubernur geutunyok lé pusat ngon anggeuta diwan nyang geupiléh nibak wilayah nyan.
  • 21 republik : meubileuëng bacut otonom; na konstitusi, prèsidèn, ngon diwan rakyat keudroë. Republik geubië hak geupeujeut bahsa asoë lhok jeut keu raseumi di wilayah nyan santeut ngon bahsa Rusia. Beuthat meunan, mas’alah luwa nanggroë geupeuwali le kuwasa federasi. Republik geupemeukeusud keu tanoh boinah keu asoe lhôk wilayah nyan.
  • 9 krai (wilayah): lam areuti saban ngon oblast. Krai geupeumeukeusud keu wilayah lam taréh, nyang geuseu’ôt keu wilayah ceuë nanggroë ngon dudoë keu wilayah administrasi nyang lamjih na okrug otonomi atawa oblast otonomi.
  • 4 okrug otonom (distrik otonom): nakeuh nan keu wilayah nyang teukeuséhkeu sukèë asoë lhôk nyang niët bileungjih nyang na lam oblast ngon krai, deurajatjih geupeu’ék jeut keu subjèk fèderal lam lingka 1990.
  • 1 oblast otonom (Oblast Otonomi Yahudi)
  • 2 banda fèderasi (Moskow ngon St. Petersburg ): banda raya nyang jeut keu wilayah dong meuklèh.

Ureueng Duek peusaneut

 
Nanggroë-nanggroë meubahsa Rusia.

Rusia nakeuh neugara deungon le sukèë bansa nyang meubileuëng trok 160 sukèë bansa ngon asoë lhôk. Bahpih le bileuëng ureuëng duëk. Padatjih ubit sabab luwah nanggroë nyang that raya. Wilayah le ureuëng duëk nakeuh Rusia Èropa, lingka Gunong-gunong Ural, ngon barat tunong Siberia. Bileuëng ureuëng duëk di Rusia nakeuh 141.927.297 droë nibak 1 Januari 2010.

Bak peubileuëng ureuëng duëk 2002, 79,8% jih nakeuh sukèë Rusia, 3,8% Tatar, 2% Ukraina, 1,2% Bashkir, 1,1% Chuvash, 0,9% Chechen, 0,8% Armenia, 10,3% sisajih nakeuh sukèë ngon bileuëng niet lagèë Avar, Azeri, Belarusia, Buryat, Han, Evenk (Ewenki), Georgia, Jeureuman, Yunani, Ingush, Inuit, Yahudi, Kalmyk, Karelia, Kazakh, Korea, Mari, Mordvin, Nenets, Ossetia, Polandia, Tuva, Udmurt, Uzbek, Yakut, ngon la’én lom.

Bahsa peusaneut

 
Geurija nyang jeut keu lambang ugama di Rusia aleuh masa Uni Soviet

160 boh sukèë bansa di Rusia jimarit lam 100 bahsa. Bak peubileuëng thôn 2002, 142,6 juta droë geumarit bahsa Rusia, 5,3 juta droë geumarit bahsa Tatar, ngon 1,8 juta droë geumarit bahsa Ukraina. Bahsa Rusia nakeuh bahsa raseumi nanggroë, nibak nyan bahsa asoë lhôk jeut keu bahsa raseumi di rèpublik-rèpublik santeut ngon bahsa Rusia. Bahsa Rusia nakeuh bahsa raseumi nibak 6 bahsa raseumi UN.

Agama peusaneut

Kristèn, Islam, Budha, ngon Yahudi nakeuh agama-agama reusam di Rusia, nyang geupeutamong seubagoë “hareuta nibak taréh” bak hukôm thôn 1997. Bak padum boh haba, ureuëng kapéta di Rusia nakeuh 16-48% nibak bileuëng mandum. Agama Kristen Ortodox nakeuh nyang meupeungarôh rayek di Rusia. 95% nibak Orthodox nakeuh geurija Orthodox Rusia, nibak nyan na cit geurija-geurija orthodox nyang leubèh ubeut. Agama Kristèn nyang la’én nakeuh Katholik Roma, Gregoria Armenia, ngon padum boh jeuma’ah Protestan. Endatu di sukèë Rusia tamong lam Kristen Orthodox bak abad 10 M.

Na meu 15-20 juta Muslim di Rusia. Na cit 3-4 juta droem Muslim nyang jijak u Rusia nibak nanggroë-nanggroë dalam Uni Soviet jameun. Ureuëng Islam le tinggai di wilayah Volga-Ural, Kaukasus Barôh, Moskow, Saint Petersburg, ngon Siberia barat. Budha nakeuh agama reusam bak lhèë boh wilayah di Rusia: Buryatia, Tuva, ngon Kalmykia. Padum keulompok asoë lhôk di wilayah-wilayah timu lagèë Yakutia, Chukotka, ngon la’én lom meu’agama Shamaniah, ngon animisme nyang geungui lam agama rayek. Sukèë-sukèë Slav lawétjih meu’agama Kristèn, Sukèë-sukèë Tureuki lawétjih meu’agama Islam bah pih padum boh keulompok sukèë Tureuki kon Islam.

Gamba peusaneut

Ne peusaneut

  1. ^ "Russian Census of 2002". Federal State Statistics Service. Diakses tanggal 2008-04-05. 

Peunawôt luwa peusaneut