Timor Leste: Bida antara revisi

Konten dihapus Konten ditambahkan
Nordmensch (marit | peuneugöt)
b →‎Referensi: bahsa Aceh!!!
bTidak ada ringkasan suntingan
Baréh 49:
footnotes=
}}
[[Berkas:Timor timur.PNG|thumb|220px|'Alam Provinsi Timor Timur (1976-1999)]]
[[File:Lesser coat of arms of Portuguese Timor.svg|thumb|220px|Lambéng Timor Portugéh (1935–1975)<ref name="Flags of the World">{{cite web|url=http://www.fotw.net/flags/tl!1967.html |title=Flags of the World |publisher=Fotw.net |accessdate=July 17, 2011}}</ref>]]
[[File:East Timor map mhn.jpg|thumb|220px|Peuta Timor Leste <ref>{{cite web|url=http://www.un.org/depts/dhl/maplib/worldregions.htm|archiveurl=http://web.archive.org/web/20100402083134/http://www.un.org/depts/dhl/maplib/worldregions.htm|archivedate=2010-04-02 |title=United Nations |publisher=United Nations |accessdate=March 28, 2010}}</ref>]]
[[File:Gouverneurspalast klein.jpg|220px|thumb|Meuligoë Presiden di Dili.]]
 
'''Republik Timor Leste''' kayem geukheun cit Timor Lorosa'e nakeuh saboh nanggroë nyang na di [[Asia Teunggara]]. Nang nanggroë Timor Leste nakeuh kuta [[Dili]].
 
Tarèh awai Timor Leste nakeuh deungon teuka ureueng [[Australoid]] ngon [[Melanesia]]. Bansa [[Portugéh|Portugal]] phön neu jak meuniaga ngon bansa-bansa di pulo [[Timor]] bak abad keu-15 ngon laju geujajah wilayah nyan nibak abad nyan cit. 'Oh lheueh nibak padum-padum keujadian prang deungon [[Beulanda]], teuma geupeugot teuk saboh pakat bak thön 1859 nyang nakeuh [[Portugéh|Portugal]] geubri pulo nyan keu Beulanda. [[Jeupang|Jeupun]] teuma geu kuwasa Timor Leste bak thön 1942 sampoë thön 1945, lhueh Jeupang talö lam [[Prang dönyaDönya keu -II]] nanggroe Timor Leste geupulang keulayi keu [[Portugéh|Portugal]].[[File:Lesser coat of arms of Portuguese Timor.svg|thumb|left|120px|Lambéng Timor Portugéh (1935–1975)<ref name="Flags of the World">{{cite web|url=http://www.fotw.net/flags/tl!1967.html |title=Flags of the World |publisher=Fotw.net |accessdate=July 17, 2011}}</ref>]]Bak masa neukuwasa le Portugéh na trep masa 450 thön nanggroë Timor Leste geupeunan ngon Timor Portugéh.
 
Nibak thön 1975, meu beudohmeubeudoh Revolusi Anyelir di neugara [[Portugéh|Portugal]], [[Gubernur]] keuneulheuh Portugal di Timor Leste, Lemos Pires, hana neutuemeung jeunaweub nibak Peumerèntah Pusat di Portugal keu geulakee bala bantuan aseuka u Timor Leste nyang watee nyan teungoh meukeubök prang syédara, meuseubab ngon nyan keuh Gubernur Lemos Pires geupeurèntah keu neupinah teuntra Portugéh nyang teungoh neupeutheun dröë di Timor Leste ngon laju neupinah teuntra nyan u [[Pulo Atauro]]. Lheueh nibak nyan laju FRETILIN neupeutrön 'alam Portugal ngon geu peunyata ma'lumat Timor Leste seubagoë neugara merdeka nyang geupeunan Republik Demokratik Timor Leste nibak tanggai 28 November 1975. Bah pih meunan prang syèdara di Timor Leste han reuda cit lom. Sampoe geu tamong teuntra Indonesia keunan bak thön nyang saban.[[Berkas:Timor timur.PNG|thumb|left|120px|'Alam Provinsi Timor Timur (1976-1999)]]
 
Nibak thön 1975, meu beudoh Revolusi Anyelir di neugara [[Portugéh|Portugal]], [[Gubernur]] keuneulheuh Portugal di Timor Leste, Lemos Pires, hana neutuemeung jeunaweub nibak Peumerèntah Pusat di Portugal keu geulakee bala bantuan aseuka u Timor Leste nyang watee nyan teungoh meukeubök prang syédara, meuseubab ngon nyan keuh Gubernur Lemos Pires geupeurèntah keu neupinah teuntra Portugéh nyang teungoh neupeutheun dröë di Timor Leste ngon laju neupinah teuntra nyan u [[Pulo Atauro]]. Lheueh nibak nyan laju FRETILIN neupeutrön 'alam Portugal ngon geu peunyata ma'lumat Timor Leste seubagoë neugara merdeka nyang geupeunan Republik Demokratik Timor Leste nibak tanggai 28 November 1975. Bah pih meunan prang syèdara di Timor Leste han reuda cit lom. Sampoe geu tamong teuntra Indonesia keunan bak thön nyang saban.[[Berkas:Timor timur.PNG|thumb|left|120px|'Alam Provinsi Timor Timur (1976-1999)]]
Ra'yat Timor Leste raseumi meugaböng ngon [[Indonesia|Indônèsia]] tanggai 17 juli 1976 sampoe 'an tanggai 19 oktober 1999. Lam masa di meuyub peumerèntah Indonesia Timor Leste jeuet keu saboh [[provinsi]] nyang geupeunan ngon [[Timor Timu|Timor Timur]]. Peureuté Fretilin nyang ka dari phön geu piléh meurdeka han neutém keu meugaböng ngon Indonesia han neu akö, teuma laju neubuka prang geurilia di provinsi Timor Timu. Le that cit keureubeuen nyawöng nibak masa nyang cuköp harö-hara 25 thön nyan. Nibak ceunatat na keunira 18.000 droe nyang maté lam prang nyang, ngon 80.000 droe nyang maté deuek ngon sakét meuseubab prang.<ref>{{cite web |author=Benetech Human Rights Data Analysis Group |title=The Profile of Human Rights Violations in Timor-Leste, 1974–1999 |work=A Report to the Commission on Reception, Truth and Reconciliation of Timor-Leste |publisher=Human Rights Data Analysis Group (HRDAG) |date=February 9, 2006 |url=http://www.hrdag.org/resources/timor_chapter_graphs/timor_chapter_page_02.shtml|date=February 2013}}</ref>
 
Lam masa reformasi di Indonesia peumerèntah Indonesia di meuyub presiden [[BJ. Habibie]] thön 1999 neu akö keu neupeugot saboh ''referendum'' di meuyub keunalon internasional di Timor Timu, nyang dudoe hasé nibak referendum nyan rakyat Timor Timu na keueh geupiléh meupisah ngon Indonesia. Deungon hasé nyan nyang ladöm ra'yat Timor Timu nyang hana akö keu meurdeka ramé that nyang neu wèh u wilayah Indonesia.
 
Na trép 3 Thön leupah Timor Leste lheueh meupisah deungon neugara Indonesia neugara barö nyan geu tamong lam masa transisi, bak masa nyan pimpénan peumerèntahan geumat langsöng le [[PBB]] ngon saboh misi nyang geupeunan [[United Nations Transitional Administration in East Timor]] (UNTAET) in October 1999. Nibak tanggai 17 juli 2002 sah lahé neugara Republik Demokratik Timor Leste.<ref>{{cite web|url=http://www.un.org/peace/etimor/etimor.htm |title=UNITED NATIONS TRANSITIONAL ADMINISTRATION IN EAST TIMOR – UNTAET |publisher=United Nations |accessdate=July 17, 2011}}</ref>[[File:East Timor map mhn.jpg|thumb|left|120px|Peuta Timor Leste <ref>{{cite web|url=http://www.un.org/depts/dhl/maplib/worldregions.htm|archiveurl=http://web.archive.org/web/20100402083134/http://www.un.org/depts/dhl/maplib/worldregions.htm|archivedate=2010-04-02 |title=United Nations |publisher=United Nations |accessdate=March 28, 2010}}</ref>]]
 
Neugara Republik Demokratik Timor Leste jinoe geupimpin le sidroe Presiden nyang geupiléh langsöng keu masa tugaih 5 thön. Peumeurèntahan neugara nyan geumat le sidroë [[Peudana Meuntröe]] nyang geupiléh le [[parlemen]], peudana meuntröe geupimpin saboh diwan meuntröe atawa [[kabinet]] peumeurèntahan.[[File:Gouverneurspalast klein.jpg|left|120px|thumb|Meuligoë Presiden di Dili.]]
 
Angkatan meuseunjata Timor Leste geupeunan [[FALINTIL]]-[[FDTL]] (F-FDTL), meunyoe angkatan peulisi geupeunan [[PNTL]] ([[Polícia Nacional Timor-Leste]]).
Timor Leste nakeuh anggèta Association of Southeast Asian Nations ([[ASEAN]]) bak thön 2007, Timor Leste neu meulakèe deungon raseumi beu jeuet keu anggèta ASEAN, nyang dudoë peunawaran jeuet keu anggèta nyan geuteurimong bak buleuen maret 2011. Indonesia geuduköng peunoh peunawaran Timor Leste jeuet keu anggèta raseumi ASEAN.<ref>{{cite web|url=http://investvine.com/east-timor-aims-to-join-asean/ |title=East Timor aims to join ASEAN |publisher=Investvine |date=December 30, 2012 |accessdate=December 30, 2012}}</ref>
 
Neugara Republik Demokratik Timor Leste jinoe geupimpin le sidroe Presiden nyang geupiléh langsöng keu masa tugaih 5 thön. Peumeurèntahan neugara nyan geumat le sidroë [[Peudana Meuntröe]] nyang geupiléh le [[parlemen]], peudana meuntröe geupimpin saboh diwan meuntröe atawa [[kabinet]] peumeurèntahan.[[File:Gouverneurspalast klein.jpg|left|120px|thumb|Meuligoë Presiden di Dili.]]
 
Angkatan meuseunjata Timor Leste geupeunan [[FALINTIL]]-[[FDTL]] (F-FDTL), meunyoe angkatan peulisi geupeunan [[PNTL]] ([[Polícia Nacional Timor-Leste]]). Timor Leste nakeuh anggèta Association of Southeast Asian Nations ([[ASEAN]]) bak thön 2007, Timor Leste neu meulakèe deungon raseumi beu jeuet keu anggèta ASEAN, nyang dudoë peunawaran jeuet keu anggèta nyan geuteurimong bak buleuen maret 2011. Indonesia geuduköng peunoh peunawaran Timor Leste jeuet keu anggèta raseumi ASEAN.<ref>{{cite web|url=http://investvine.com/east-timor-aims-to-join-asean/ |title=East Timor aims to join ASEAN |publisher=Investvine |date=December 30, 2012 |accessdate=December 30, 2012}}</ref>
 
== Beunagi wilayah ==
Nang nanggröe [[Timor Leste]] nakeuh kuta [[Dili]], mandum kantö peumeréntahan neugara na disinan. Da'irah neugara geubagi lam 13 beunagi administratif nyang geukheun ngon [[distrik]]:
<div style="float:right">[[Berkas:Tt-map.png|225px|Peta Timor Leste]]</div>
* [[Aileu (distrik)|Aileu]]
* [[Ainaro (distrik)|Ainaro]]
Baris 85 ⟶ 87:
 
== Demografi ==
<div style="float:right">[[File:Man in traditional dress, East Timor.jpg|thumb|Ureueng Timor]][[File:Balide church.jpg|thumb|Geureja, Dili]][[File:Portuguese School of Díli, Timor-Leste.jpg|thumb|Sikula Portugéh di Dili.]][[File:Dili and Atauro Island.jpg|thumb|Peumandangan Dili meuhadap ngon pulo Atauro]]
</div>
Bak thön 2005 ra'yat Timor Leste lam keunira na 1.040.880 droë. Ureueng duek di Timor Leste nakeuh meujampu antara bansa [[Polinesia]] ngon [[Melanesia]], hana that ramè na turönan bansa [[Portugéh]]. Umum jih ureueng duek di [[Timor Leste]] meuagama [[Katolik]] (93%), meu iköt teuma [[Protestan]] (3%), [[Éseulam|Islam]] (1%), ngon agama nyang la'én (4%).
Bahsa nasional Timor Leste na 2 bahsa [[Tetun|Bahsa Tetun]] ngon Bahsa [[Portugal|Portugéh]]. Bahsa [[Indônèsia|Indonesia]] kayem cit geupeuguna keu bahsa siuroë-uroë.
Baréh 101:
 
== Ne ==
{{reflist|30em2}}
 
{{Commonscat|East Timor}}